Neptunus

Neptunus in cijfers

Zoals Saturnus op Jupiter lijkt, zo lijkt ook Neptunus op Uranus. De overeenkomsten zijn bij de twee ijsreuzenzelfs nog groter, omdat ze qua grootte, samenstelling en gewicht haast volledig gelijk zijn. Het enige grote verschil is dat de as van Uranus bijna 90° gekanteld is ten opzichte van het eclipticavlak, terwijl Neptunus netjes rechtop staat.

Afbeeldingen: De planeet Neptunus, met rechtsboven het ringenstelsel. Links onder de ijsdwerg Triton, die rond Neptunus draait, en rechts onder het kleine maantje Proteus. Alle foto's zijn door Voyager 2 genomen. [Foto's: JPL]

Net als de andere gasplaneten heeft ook Neptunus een vorm van ringen, en een aantal kleine maantjes en mini-maantjes. Opvallend is de maan Triton, die eigenlijk een ijsdwerg is.

Ontdekking

Neptunus werd ontdekt in 1846, alhoewel geschiedkundigen sterke aanwijzingen gevonden hebben dat hij al enkele keren in 1612 door Galilei is waargenomen. Hij zou zelfs de beweging van de planeet tussen de sterren hebben opgemerkt. De volgende nachten was het echter bewolkt, zodat hij het geval niet verder kon onderzoeken.

De herontdekking in 1846 was echter alles behalve toeval. Uit de afwijkingen in de baan van Uranus leidde men af dat er ergens nog een planeet moest zijn. De baan van dit object werd nog voor zijn ontdekking berekend door Adams en Le Verrier, en op amper 1 booggraad van de berekende positie vonden de astronomen Galle en d'Arrest deze nieuwe planeet...

Baan en rotatie

Neptunus draait in 16 uur om zijn as. Hij draait om de zon in 164,8 aardse jaren.

Opbouw en atmosfeer

Het inwendige van Neptunus bestaat, net zoals dat van Uranus, grotendeels uit een mantel van ijs van water, methaan en ammoniak rond een kleine steenkern. Rond de ijsmantel ligt een dunne laag waterstof, helium, water en methaan.

De atmosfeer van Neptunus is, net zoals die van Uranus, volledig blauw. Die kleur is afkomstig van het methaan in de atmosfeer. In tegenstelling tot de atmosfeer van Uranus zijn er in de atmosfeer van Neptunus wel degelijk structuren te ontdekken: er zijn zwakke wolkenbanden en donkere vlekken die te vergelijken zijn met de Grote Rode Vlekvan Jupiter. Rond de grootste donkere vlek (GDS genoemd, wat een afkorting is van "Great Dark Spot") werden ook witte wolken opgemerkt, bestaande uit kristallen van methaanijs.

Afbeeldingen: De Grote Donkere Vlek op Neptunus (links), vergeleken met de Grote Rode Vlek van Jupiter (rechts). [Foto's: JPL]

De Grote Donkere Vlek is veel minder stabiel dan de Grote Rode Vlek op Jupiter: tijdens de korte periode dat Voyager de vlek uitgebreid kon bestuderen, veranderde ze dagelijks van vorm. Bovendien zakte deze vlek in de richting van de evenaar aan een snelheid van 15° per jaar. Tegen 1990 bereikte ze de evenaar van Neptunus, waar ze door de sterke wind werd uiteengeslagen: op recente foto's van de Hubble-ruimtetelescoop is de vlek niet meer te bekennen.

Naast de donkere vlek ontdekte Voyager 2 op Neptunus ook een aantal hoge, witte wolken. Deze worden scooters genoemd.

Klimaat

Op Neptunus waaien de hevigste winden uit het zonnestelsel: nabij de donkere vlek werden snelheden tot 2 000 km/h gemeten. De temperaturen bedragen er op de wolkentoppen tussen -193 °C en -153 °C.

Magnetisch veld

Net als bij Uranus staat het magnetisch veld van Neptunus erg scheef ten opzichte van de rotatie-as: de magnetische en de geografische noordpool van de planeet liggen 47° van elkaar. De geografische as van Neptunus ligt 28° gekanteld, veel minder dan die van Uranus maar toch nog aanzienlijk.

Ook het magnetische veld van Neptunus wordt wellicht opgewekt in een dunne laag metallische waterstof in de mantel. Zo is ook de afwijkende oriëntatie te verklaren.

Manen en ringen

De meest opvallende maan is natuurlijk de ijsdwerg Triton. Daarnaast tellen we nog een tweetal ijsmaantjes (Proteus enNereïde), en weer een reeks mini-maantjes en herdermaantjes (Naiade, Thalassa,Despina,Galatea enLarissa).

Ook de laatste gasreus heeft een ringenstelsel, met twee scherpe en drie wazige ringen.

Exploratie

Neptunus is enkel door Voyager 2 bezocht. Het meeste wat we van de planeet weten komt dan ook van deze sonde. Recente beelden van de Hubble Space Telescope hebben wel enkele nieuwe gegevens opgeleverd.