Heldere “UFO” tijdens ODD blijkt weerballon

Afgelopen zaterdag 14 september tijdens de opendeurdagen van Urania was een opvallend helder object zichtbaar aan de hemel. Aanvankelijk werd gedacht aan een weerballon. Verklaringen van het KMI en het Nederlandse KNMI, dat het onmogelijk één van hen zou kunnen geweest zijn, zorgden echter lange tijd voor twijfel. Nu blijkt het dus toch om een onderzoeksballon te gaan van Ierse afkomst.

Foto's van de mysterieuze waarnemingen boven Gent. (F. Elgers)

Heel wat aanwezige bezoekers en medewerkers zagen tijdens de opendeurdagen het opvallend heldere object aan de hemel. Onmiddellijk werd er druk gespeculeerd over wat de herkomst ervan zou kunnen zijn. Wilde verklaringen van een buitenaards bezoek of een exploderende ster werden al snel naar de prullenmand verwezen. De meest logische conclusie kwam al snel uit de bus, een weerballon. Ook onze collegavolkssterrenwacht Armand Pien uit Gent kwam al snel tot die conclusie. 

De daaropvolgende verklaringen van het KMI en het Nederlandse KNMI zorgden echter voor enige twijfel. Het zou namelijk onmogelijk een weerballon van hen geweest kunnen zijn. Het KMI laat immers enkel weerballonnen op maandag, woensdag en vrijdag. Ze hebben slechts een korte levensduur en kunnen de nacht niet overleven. Andere verklaringen zoals het afstoten van een rakettrap of een meteoor werden opnieuw op tafel gegooid. Meldingen van ESA of NASA bleven uit waardoor ook deze verklaringen twijfelachtig waren. Desondanks bleef een weerballon de meest plausibele verklaring voor het verschijnsel. De typerende ronde heldere verschijning, het ontploffen in verschillende stukken, ... alles wees in die richting.

Het KMI heeft geen alleenrecht op weerballonnen. Omdat geen enkele andere Belgische wetenschappelijke instantie aangaf gebruik te hebben gemaakt van een weerballon, werd ook gedacht aan de mogelijkheid van een particuliere actie. Voor enkele tientallen euro’s kan je zulke ballonnen al online aanschaffen. Door de grootte van de ballon werden ook hier vragen bij gesteld. Een dergelijke “professionele” ballon kost toch al gauw een kleine 1000 euro.

Maandag kwam dan uiteindelijk het verlossende bericht. Het bleek een Ierse onderzoeksballon te zijn met verschillende meetinstrumenten aan boord. Die werd opgelaten door een student aan de University College Cork. De lancering gebeurde vanaf het Valentia Observatory dat onderdeel uitmaakt van de Ierse meteorologische dienst (Irish Meteorological Service). De universiteit verloor alle contact met het GPS-systeem aan boord ergens boven Gent. Hoewel er waarnemingen vanuit heel Vlaanderen, en dus ook vanuit Urania, binnen stroomden, bleek Gent de hotspot te zijn.

Ballonnen als meetinstrumenten

Stratosferische, weer- of onderzoeksballonnen zijn speciale ballonnen om metingen te verrichten op grote hoogten tussen 18 en 35 kilometer boven het zeeniveau. Ze worden gevuld met helium-, waterstof- en in zeldzame gevallen met methaangas (allen lichter dan lucht, red.). Op de grond starten ze met een diameter van slechts 1 meter, maar door de zeer lage luchtdruk op grote hoogte kan de ballon uitzetten tot  wel 20 meter diameter. Uiteindelijk knapt het materiaal van de ballon, waarop het instrumentarium met een kleine parachute weer veilig op aarde landt.

Doorgaans meten instrumenten aan boord van zo’n ballon de druk, temperatuur, vochtigheidsgraad en windsnelheid op verschillende plaatsen in de stratosfeer. De resultaten geven meer inzicht in het weer en klimaat op aarde. Hoewel het belang van weerballonnen gedaald is in de afgelopen decennia, worden ze nog steeds wereldwijd ingezet. Ze zijn met name nog zeer nuttig voor het meten van ozonconcentraties.

Oplating van een radiosonde aan een weerballon in De Bilt (KNMI/Tineke Dijkstra)