Hypatia de allereerste vrouwelijke astronoom

Hypatia wordt algemeen beschouwd als de eerste vrouwelijke wiskundige en astronoom. Ze leefde eind 4^de eeuw, begin 5^de eeuw in de bloeiende Egyptische stad, Alexandrië. Eén van de belangrijkste kennis- en handelscentra in het Byzantijns-Romeinse rijk. De stad was beroemd om haar gigantische bibliotheek en trok de meest briljante mensen aan.

Alexandrië werd gesticht door Alexander de Grote en een groot deel van de Griekse intellectuelen gemeenschap uit de hogere sociale klassen zijn zich er gaan vestigen. Zo ook Hypatia’s vader die er doceerde aan de universiteit, het Mouseion (tempel der muzen, de 9 godinnen die de 9 wetenschappen en kunsten personifieerde, red.). Hij leerde zijn dochter alles over wiskunde, sterrenkunde, filosofie, mechanica en techniek, en gaf haar toegang tot de grote bibliotheek.

De combinatie van exacte wetenschappen en de filosofie is heel logisch voor die tijd, waarin kennisgebieden nog vaak door elkaar liepen. Allemaal pasten ze in de zoektocht naar het ontstaan van het heelal en de bestaansreden van de mens.

Hypatia was bijzonder gedreven in zowel het verwerven van kennis als het bewaren ervan, maar ook om diezelfde kennis door te geven aan de volgende generaties. Ze doceerde dan ook zelf bij haar thuis wiskunde, sterrenkunde en filosofie aan kleine groepjes studenten. Die lessen waren zeer levendig en praktijkgericht, waardoor ze veel faam verwierf en haar studentenkring zich uitbreidde met leden van zeer voorname families.

Ze schreef ook commentaren op wetenschappelijke werken van collega’s, waarin ze hun wiskundige theorieën uitlegde in een vlotte literaire stijl. Helaas is er geen enkel van haar werk bewaard gebleven. Toch zijn er veel verwijzingen teruggevonden naar haar werken van enthousiaste collega’s en studenten. Zo schreef ze vermoedelijk commentaren op Euclides, de Arithmetoca van Diophantus, de Konica van Apollonius, en zelfs het werk van haar vader die de Almagest van Ptolemaeus becommentarieerde.

Kortom Hypatia was een gedreven en ruimdenkend persoon met een wetenschappelijke onderzoeksgeest. Hoewel dit in haar tijd zeker niet vanzelfsprekend was, werd ze gerespecteerd door leidinggevende en intellectuele mannen die haar waardeerden om haar kennis en waardigheid.

Haar faam en aanzien zou haar uiteindelijk de kop kosten. Ze werd goed bevriend met de Romeinse prefect van Alexandrië, die buitengewoon gecharmeerd was door haar. De Romeinse keizer Theodosius verbood in 380 alle niet christelijke godenvereringen en stelde het christendom in als staatsgodsdienst. Dit zou leiden tot enorme onrusten in het multiculturele Alexandrië. Hypatia trachtte zich op de achtergrond te houden, maar haar goede band met de politieke leiding (Orestes), haar vele (heidense) kennis en haar groot aanzien, was een doorn in het oog van bisschop Cyrillus.

Uit het niets werd ze beschuldigd van hekserij, ketterij en allerhande. Wellicht startte christenen deze haatcampagne, omdat ze met haar grote invloed in zowel politieke als religieuze kringen de algehele kerstening van de stad in de weg stond. Bovendien kwam daar ook nog eens de persoonlijke vete tussen Cyrillus en Orestes bovenop. Deze laatste liet zich immers liever adviseren door Hypatia dan door de bisschop. Haar imago werd danig beschadigd en in maart van het jaar 415 werd ze door een opgehitste meute van fanatieke christenen aangevallen. De bende scheurden haar de kleren van het lijf en sleepten haar door de straten naar het Caesareum. Hier werd ze met potscherven aan stukken gereten, haar ledematen afgesneden en verbrand.

Zo kwam ze rond haar vijftigste op een afschuwelijke wijze aan haar eind. De gewelddadigheid van haar dood overschaduwd nog steeds het wetenschappelijk belang van haar leven. Het moet een legendarische vrouw geweest zijn: moedig, intelligent, elegant, welbespraakt. Iemand die respect afdwong bij alle lagen van de bevolking. We zullen echter nooit weten welke wijsheden met haar verloren zijn gegaan, er zijn immers geen enkele originele handschriften van haar bewaard gebleven.

Beeld uit de Spaanse film Agora (2009) die het geromantiseerde verhaal brengt van Hypatia (vertolkt door Rachel Weisz). (IMDB)