Komeet Siding Spring rakelings voorbij Mars (UPDATE)

24/10/2014 by Matti Agemans

Nu zondag zal de komeet Siding Spring (C/2013 A1) op een afstand van slechts 140 000 kilometer voorbij de planeet Mars suizen. De gemiddelde afstand van de aarde tot de maan bedraagt 385 000 km, m.a.w. de komeet nadert Mars op een afstand die bijna 3 keer zo dicht is! Voor deze unieke gelegenheid zal het alledaagse onderzoek van de vele ruimtetuigen op en rond Mars voor even stilgelegd worden en zullen ze de voorbijrazende komeet met argusogen gaan bekijken. De unieke data die daarbij verzamelt kan worden, is voor wetenschappers wederom een sterrenkundig hoogstandje.

De komeet Siding Spring werd nog niet zo lang geleden, op 3 januari 2013, ontdekt door Robert McNaught. Op die bewuste dag speurde hij de hemel af met de 50cm Uppsala Southern Schmidt telescoop (ter vergelijking: Volkssterrenwacht Urania bezit een 40cm Schmidt!) en stuitte hij in het sterrenbeeld Haas bij toeval op deze gigantische rondzwevende 'ijsbal ' met een diameter van 700m. Na het maken van enkele kiekjes kreeg de komeet de officiële naam C/2013 A1, wat zoveel betekent als eerste (A1) komeet (C) ontdekt in het jaar 2013. Daarbovenop kreeg hij de toegankelijkere naam Siding Spring, ontleend aan de naam van locatie waar hij ontdekt is: Siding Spring Observatory, Australië (Australian National University).

Op het moment van ontdekking had de komeet een schijnbare magnitude van 18,5 (hoe hoger de magnitude, hoe zwakker de lichtsterkte). Ter vergelijking heeft de volle maan op een heldere nacht een schijnbare magnitude van -12,5! De komeet bevond zich toen op een afstand van 7,2 AE (astronomische eenheden) van de Zon.

Siding Spring Observatory, Australië. (LCOGT)

Rakelings langs Mars

Na de ontdekking van de komeet werd heel even gedacht dat de komeet mogelijk op Mars zou inslaan, maar na een preciezere berekening van zijn baan door NASA's Jet Propulsion Laboratory (JPL) werd dit uitgesloten. Op 19 oktober 2014 zal Siding Spring Mars toch nog zeer dicht naderen tot op een afstand van slechts 140 000 km en dat met een snelheid van zo'n 200 000 km/u (2x de omwentelingssnelheid van de Aarde om de Zon). Tijdens deze passage zal de komeet op Mars zichtbaar zijn als een helder lichtpunt aan de hemel met een schijnbare magnitude van -6.

Baan van de komeet C/2013 A1. (NASA)

Toevallige getuigen

De passage van een komeet langs een planeet is over het algemeen gezien geen groot nieuws, maar de aanwezigheid van tal van ruimtetuigen op en rond Mars biedt wetenschappers heel wat interessante vooruitzichten. Dankzij deze toevallige getuigen krijgen wetenschappers de kans om deze gebeurtenis zeer gedetailleerd te gaan bestuderen. De satellieten, Mars Reconnaissance Orbiter, Mars Odyssey, Maven (NASA); Mars Express (ESA) en de gloednieuwe Mangalyaan (India), die zich in een baan om Mars bevinden zullen hun verschillende wetenschappelijke instrumenten in de strijd gooien. Op het Marsoppervlak zelf zullen de aanwezige rovers Curiosity en Opportunity hun ogen naar de hemel richten om met behulp van hun Panoramische, Mast en Chemische camera het prachtige schouwspel vast te leggen op de gevoelige plaat. Wetenschappers hopen met deze gegevens onder meer te weten te komen hoeveel en wanneer er stof vrijkomt uit de komeet, wat de rotatieperiode en de kerntemperatuur van de komeet is en hoe de coma en de staart eruit zien.

De komeet Siding Spring is afkomstig vanuit de Oortwolk en heeft de Zon nog nooit van dichtbij gezien. Als gevolg daarvan bevat ze nog veel van haar oermateriaal uit de tijd van het ontstaan van het zonnestelsel miljarden jaren geleden. De gassen en deeltjes die steeds meer gaan vrijkomen uit de komeet bij het naderen van de Zon zullen wetenschappers dus hopelijk ook wat kunnen vertellen over het ontstaan van ons eigen zonnestelsel.

Hoewel de aanwezige ruimtetuigen dit fenomeen op uitzonderlijke wijze van zeer dichtbij mogen meemaken, gebeurt dat niet geheel zonder gevaar. De komeetkern mag dan wel geen reëel gevaar vormen, maar vluchtingenieurs maken zich wel zorgen om het puinspoor dat de komeet zal achterlaten. De kans bestaat er immers in dat de minuscule stofdeeltjes, van niet meer dan enkele millimeters groot, de ruimtetuigen zwaar zouden kunnen beschadigen. Door hun snelheid van ruim 200 000 km/u zijn de anders onschadelijke stofdeeltjes potentieel dodelijke projectielen. Om het risico zoveel mogelijk te beperken voerde de vluchtleiders van NASA een koerswijziging door voor de verschillende satellieten rond Mars. Zo blijven ze hopelijk ver genoeg uit de buurt van Siding Springs puinspoor. De Rovers Curiosity en Opportunity zitten dan weer zonder gevaar op de eerste rij om de verwachte meteorenregen (reeks vallende sterren) te bewonderen.

Waarnemingsopdrachten van de Amerikaanse ruimtetuigen. (klik rechtermuisknop > afbeelding weergeven) (NASA)

Komeet C/2013 A1 waarnemen

Voor veel (amateur)astronomen zijn zulke sterrenkundige gebeurtenissen een hemelse droom en ook nu zullen veel telescopen naar de nachtelijke hemel gericht zijn. Bij helder weer zul je op 19 oktober 2014 de passage van de komeet langs Mars kunnen volgen in het sterrenbeeld Slangendrager (Ophiuchus), dat te zien is in zuidwestelijke richting rond een uur of 8 's avonds. Mars bevindt zich op dat moment op een hoogte van slechts 10° tot 5°, wat zeer laag aan de horizon is waardoor je dus best gaat waarnemen nabij een zo open, vlak en donker mogelijke plaats. Daarbij neem je best ook nog eens een middelgrote tot grote telescoop ter hand, want hoewel Mars met een schijnbare magnitude van 1 goed te zien zal zijn met het blote oog, zal Siding Spring met een schijnbare magnitude van 11 dat niet zijn.

Links: artistieke impressie van de komeet boven Mars. Rechts: wederom een artistieke impressie van Curiosity op de voorste rij. (NASA)

Eerste resultaten

De scheervlucht van de komeet Siding Spring voorbij Mars is niet onopgemerkt voorbij gegaan, zowel de Hubble ruimtetelescoop als de aanwezige ruimtetuigen op en rond Mars hebben de komeet uitvoerig gefotografeerd en bestudeerd. De eerste resultaten zijn niet alleen prachtig, soms uniek, maar ook verrassend. Op een beeld van NASA's Mars Reconnaissance Orbiter, genomen met diens High Resolution Imaging Science Experiment (HiRISE) camera, is te zien dat de komeetkern (nucleus) duidelijk kleiner was dan eerst gedacht: geen 700m, maar eerder een goede 350m. Het is de eerste keer dat een langperiodieke komeet uit de Oortwolk van zo dichtbij bestudeerd is.

We krijgen van NASA ook nog een compositie van 2 beelden van de ruimtetelescoop Hubble waarop de komeet Siding Spring en Mars tezamen te zien zijn. Merk hierbij op dat de komeet op een afstand staat die slechts een derde bedraagt van de afstand Aarde-Maan! De Hubble moest de beelden in 2 keer nemen, omdat Mars en Siding Spring ten opzichte van elkaar bewogen en één van beide dus altijd onscherp zou zijn in één enkele foto-opname. Daarenboven is Mars zo'n 10 000 keer helderder dan de komeet en zou ze dus niet mooi in detail (overbelichting) staan, wanneer ook de komeet tegelijk in beeld werd genomen. In de compositie onderscheiden we duidelijk de heldere coma en de enorme stofstaart van Siding Spring.