Maanartefact Apollo 11 in privéhanden na administratieve blunder

Verschillende authentieke stukken van de eerste maanlanding (Apollo 11) gaan in juli onder de hamer bij het veilingshuis Sotheby's in New York. Pronkstuk van de collectie is de zak waarin Neil en zijn kompanen de allereerste Maanstenen meebrachten naar de aarde. De waarde ervan wordt geschat op 2 à 4 miljoen dollar!

De ogenschijnlijk doodgewone zak speelde een cruciale rol in de belangrijkste wetenschappelijke taak van de Apollo 11 missie, het verzamelen en terugbrengen van Maanstenen.

Apollo 11 artefacten zijn zeer zeldzaam in privébezit. Zo werd de commando module (Columbia), die Neil, Buzz en Michael naar de Maan bracht en terug, samen met hun ruimtepakken en hun uitrusting al lang geleden gedoneerd aan het Smithsonian museum. Sommige voorwerpen mochten ze zelf houden als souvenir. Hiervan zijn er ook enkele verkocht. Het merendeel van deze voorwerpen waren echter al voorzien als vluchtsouvenir, zoals bijvoorbeeld: emblemen, medailles, enveloppes, ... Voorwerpen die dat niet waren, werden meestal enkel gebruikt in de baan rond de Maan en dus niet op het Maanoppervlak zelf.

De zak om Maanstenen in te verzamelen is uniek in privéhanden en hoort onder normale omstandigheden in een museum thuis. Een administratieve fout bij het inventariseren en een controversiële curator van het ruimtevaartmuseum in Kansas staken daar echter een stokje voor.

De befaamde zak waarin Neil en zijn kompanen Maanstenen mee naar de aarde brachten in 1969. (Sotheby's)

Controverse rond de Apollo 11 zak voor de collectie van maanstenen

De zak waarvan geweten was dat hij mee naar de Maan gevlogen is, werd toentertijd niet geassocieerd met de Apollo 11 missie en werd per ongeluk verkocht in 2015 door de Amerikaanse Overheid om de boete te dekken van een veroordeelde. Het ging om ene Max Ary, voormalig directeur en medeoprichter van het ruimtevaartmuseum Cosmosphere in Kansas. In 2003 kwam na een interne audit immers aan het licht dat er veel museumstukken uit de collectie verdwenen waren. Ary werd veroordeeld in 2006 tot een gevangenisstraf van 3 jaar en een boete van $132 000.

Om de opgelegde boete af te betalen verschenen Ary’s privébezittingen, met onder meer dus de befaamde zak, drie keer op een openbare veiling om uiteindelijk verkocht te worden voor slechts $995. De gelukkige was Nancy Lee Carlson uit Illinois. Zij stuurde, uit nieuwsgierigheid naar de geschiedenis van het stuk, de zak op naar NASA’s Space Center in Houston voor analyse.   

Daaruit bleek dat het stof in de zak overeenkomsten vertoonde met het gesteente dat specifiek afkomstig was van de Apollo 11 landingsplaats. Ook de serienummer kwam overeen met het archief van NASA. De Amerikaanse ruimtevaartorganisatie vond echter geen enkel bewijs in hun archief dat het deze zak ooit zou hebben uitgeleend, laat staan verkocht. Ze weigerde dan ook de zak terug te bezorgen en boden Nancy een schadevergoeding ten belope van het bedrag dat zij betaald had voor het stuk. Logischerwijs weigerde zij het aanbod, met twee controversiële rechtszaken tot gevolg.

In 2016 wees de districtsrechtbank van Kansas de zak opnieuw toe aan Nancy, omdat NASA geen afdoende bewijs kon leveren dat de veiling (nota bene door de overheid zelf) onwettig zou hebben plaatsgevonden. Daarop kreeg NASA een dwangbevel opgelegd van de rechtbank van Texas om de zak te overhandigen aan Nancy.

Zij aarzelde geen moment en bood het waardevolle voorwerp in februari aan in het veilingshuis Sotheby’s in New York. Zij verkochten voorheen al Russische ruimtevaartartefacten in 1993 en 1996. Het duurste stuk, in ruimtegerelateerde context, dat in het veilingshuis ooit onder de hamer ging, was een Sovjet Vostok ruimtecapsule voor een bedrag van $2 882 500 (2011).

Het duurste Amerikaanse stuk ooit geveild, is een Bulova polshorloge gedragen door astronaut David Scott tijdens de Apollo 15 missie. Dit ging voor $1 625 000 onder de hamer bij het veilingshuis RR Auction uit Boston.

Verwacht wordt dat de Apollo 11 zak voor de collectie van maanstenen, alle records zal breken met een bedrag tussen de 2 miljoen en de 4 miljoen dollar. Naast de zak zijn er ook nog tal van andere ruimtevaartcuriositeiten te koop. Meer info daarover vind je op de website van Sotheby’s.

Max Ary in zijn toenmalige functie als directeur van de Cosmosphere in Kansas (Hutchnews)