Zeldzame lichtende nachtwolken gespot

Wie afgelopen nachten naar de hemel heeft gekeken zag misschien wel de befaamde lichtende nachtwolken, die typisch maar eerder zeldzaam zijn voor de zomer. Het fenomeen is onvoorspelbaar. Wie ze wil zien moet dus geduldig wachten op de grillen van moeder natuur. Het wordt veroorzaakt door wolken op zeer grote hoogte, die verlicht worden door restjes licht van onze zon achter de horizon.

Bijzondere wolken en de zon

De meeste wolkenstructuren bevinden zich tussen de 2 en de 20 kilometer hoog boven de aarde. De lichtende nachtwolken scheren echter extreem hoge toppen en bevinden zich op een hoogte van ca. 80 km.

De wolken zijn zo ijl dat ze onder normale omstandigheden onzichtbaar zijn voor het menselijke oog. Tegen het einde van de lente en rond het begin van de zomer gaat de zon steeds noordelijker onder. In de late avonduren en de vroege ochtenduren staat de zon dan laag onder de respectievelijk noordwestelijke en noordoostelijke horizon. Vanuit deze positie verlicht onze dichtstbijzijnde ster deze bijzondere wolken van onderuit. Hierdoor lichten ze prachtig op aan de hemel.

Wanneer de zon zich noordelijker bevindt, blijft ze ook lager aan de horizon staan ’s nachts. In het begin van de zomer is dit in onze contreien zo extreem dat de astronomische avondschemering gedurende de nacht bijna meteen overgaat in de ochtendschemering, er is dus m.a.w. bijna heel de nacht verstrooid zonlicht aanwezig in de hoogste regionen van onze atmosfeer. Het is net dat licht dat de nachtwolken doet oplichten. De veel lager gelegen troposferische wolken (tussen 2 en 20km) bevinden zich te laag en kleuren donkergrijs in de nachtelijke schaduw.

Is schemering niet gewoon schemering?

Iedereen weet dat het niet onmiddellijk donker wordt nadat de zon is ondergegaan. De schemering blijft nog goed zichtbaar tot op het moment dat het middelpunt van de zon ca. 6° achter de horizon zakt. De burgerlijke schemering is dan teneinde. Per definitie moet je dan het licht aansteken om je krant nog te kunnen lezen. Op dat moment wordt het nautisch donker (middelpunt zon tussen 6° en 12°). Het is dan donker voor het menselijke oog, maar we kunnen nog vlot contouren waarnemen. Onder de 12° wordt het astronomisch donker. Dan worden ook de veel minder heldere sterren zichtbaar. Het verschil tussen nautisch en astronomisch donker kan enkel bepaald worden aan de hand van de zichtbare sterren!

Ruimtestof

De lichtende nachtwolken bestaan uit talrijke stofdeeltjes, waaronder ruimtestof, in de stratosfeer. In combinatie met waterdamp en de erg koude temperaturen op deze hoogte tussen de -90°C en -145°C wordt er een laagje ijs over de stofdeeltjes gevormd. Het ijs weerkaatst dan weer zeer goed het zonlicht (denk aan de ringen van Saturnus). Gek genoeg is het in deze lagen van onze atmosfeer net het koudst in de zomermaanden, waardoor de kans op lichtende nachtwolken dus toeneemt.

De lichtende nachtwolken hebben een sliert- of ribbelachtige vorm. Door hevige turbulentie in de stratosfeer veranderen ze echter razendsnel van vorm. Die wordt veroorzaakt door hevige windsnelheden en sterk dalende of stijgende luchtstromen.Je herkent ze ook aan hun uitzonderlijk (mooie) kleuren: van zilverachtig tot “elektrisch” blauw. Ook voor astronomen is het een prachtig fenomeen, alleen al omdat deze wolken zo ijl zijn dat ze de sterren niet geheel bedekken. Het zijn dan ook hoogdagen voor astrofotografen.

Lichtende nachtwolken gefotografeerd door Urania astrofotograaf Didier Van Hellemont.

 Lichtende nachtwolken gefotografeerd door Uraniawaarnemer Jef De Wit.