Over de Starlink-treintjes

In deze coronatijden was het een zegen dat het de eerste weken mooi en helder weer was. Uitstekend weer om (al dan niet) met de kinderen te gaan wandelen. Maar vooral ’s avonds en ’s nachts kon bij velen de pret niet op want na een grijze winter was het eindelijk nog eens helder. En er werd blijkbaar massaal naar boven gekeken. Uiteraard stal de planeet Venus als avondster de show. Maar velen zagen ook lichtende puntjes over de hemel passeren, mooi achter elkaar in één lijn. De vragen stroomden toe via de sociale media en via de Urania mailbox. Waren dat satellieten? En zo ja, de welke ?

Bij deze de bevestiging. Ja, dat waren inderdaad satellieten. Starlink-satellieten. En je gaat ze nog vaker zien. Bij deze enkele veel gestelde vragen. En de bijbehorende antwoorden.

Wat is Starlink?

Starlink is een project, gestart door de firma SpaceX van Elon Musk. Dat systeem van satellieten moet er voor zorgen dat waar ook ter wereld men toegang krijgt tot het internet. Via een breedbandverbinding. En zonder noemenswaardige vertraging.

Communicatiesatellieten bevinden zich meestal op een 36.000 km hoogte, ook gekend als de geostationaire baan. Op die hoogte heeft de satelliet evenveel tijd nodig om rond de aarde te draaien als de aarde nodig heeft om rond haar as te draaien. Met andere woorden ze blijft mooi op haar plaats hangen. Vandaar dat je thuis met een bescheiden schotelantenne satelliettv kan ontvangen. Gewoon richten en klaar is kees.

Maar dit soort satellieten hebben ook een nadeel. Je ziet dat o.a. in het nieuws. Als men via een satellietverbinding vanuit de studio een vraag stelt aan de journalist ergens ten velde dan duurt het wel even eer het signaal heen en weer is gegaan.

Dat kan opgelost worden door de satellieten in een veel lagere baan te brengen. Kortere afstand, snellere respons. Alleen heb je de pech dat die satellieten veel sneller rond de aarde draaien. Bijvoorbeeld het ISS, het internationale ruimtestation, draait op een hoogte van 400 km en heeft slechts 90 minuten nodig om rond de aarde te draaien.

Dus een satelliet in een lage baan kan maar enkele minuten contact met jou hebben, als deze zich boven de horizon bevindt. Is de satelliet uit beeld verdwenen, dan moet er gauw een andere komen of je verbinding valt uit. Je kan het vergelijken als je in je wagen zit en zit (handsfree uiteraard) te bellen. Het ene moment loopt je gesprek via de ene gsm-mast, enkele kilometers verder is dat al via een andere mast. Zonder dat je gesprek onderbroken wordt. Op aarde heb je veel gsm-masten nodig. Met satellieten in een lage aardbaan heb je dus ook veel satellieten nodig.

En Starlink gaat heel veel satellieten omvatten. In eerste instantie worden er 1.584 gelanceerd. Dit jaar zouden er in principe elke veertien dagen 60 nieuwe exemplaren omhoog gestuurd worden. SpaceX heeft ondertussen de goedkeuring om er in totaal 12.000 te lanceren. Met het plan – als het systeem een succes zou worden – het hele netwerk nog uit te breiden met nog eens 30.000 exemplaren. Al is daarvoor nog geen goedkeuring ontvangen.

Waarom zie je die satellieten op een rijtje?

SpaceX lanceert per keer 60 satellieten. Die worden één voor één vrij snel achter elkaar uitgezet. Als je dus het geluk hebt om vrij snel na een lancering de reeks satellieten te zien dan zitten ze nog dicht bij elkaar in een lage aardbaan. Het is een heel spektakel om die 60 puntjes als een helder treintje over de hemel te zien passeren.

Bij de foto: Deze foto laat mooi een stapeltje Starlink-satellieten zien. Als deze stapel door de raket in de ruimte is gebracht, begint deze rond te draaien en worden de verschillende satellieten één voor één achter elkaar weg geschoten.

Blijven de satellieten altijd zo helder?

De satellieten worden door de raket in een lage aardbaan uitgezet. Maar dat is niet de definitieve baan. De Starlink-satellieten gaan dan langzaam maar zeker op eigen kracht naar een hoger gelegen baan. Ze worden dan ook minder en minder helder. Tegelijkertijd zie je de afstand tussen de satellieten toenemen. Ze moeten immers niet bij elkaar blijven, maar zullen zich over die baan verspreiden. Na verloop van enkele weken zijn ze met het blote oog niet meer te zien.

Voor de fotograferende sterrenkundige blijven de satellieten wel een probleem. Bij langere belichtingstijden ga je meer kans krijgen dat er zo’n Starlink-satelliet door je beeldveld komt. En als er eentje door je beeld trekt, dan krijg je al gauw de volgende op bezoek. Meer info over dit soort problemen lees je o.a. in dit artikeltje dat eerder op de Urania-website verscheen.

Wanneer kan ik zo’n treintje voorbij zien komen?

Eén van de eenvoudigste hulpmiddelen daarbij is de website http://www.heavens-above.com

Het eerste dat je moet doen, is je locatie instellen. Dat kan in het kadertje rechtsboven.

Klik op de “unspecified”. Op het volgende scherm (zie schermafdruk hieronder) in het vak “Zoek op plaatsnaam” vul je bijvoorbeeld “Hove” in. Klik op zoek en je krijgt een kaart met de gemeente Hove geselecteerd. Je kan nog nauwkeuriger gaan door je exacte waarnemingslocatie te selecteren, maar voor dit soort waarnemingen is dat niet nodig. Je kan uiteraard een login aanmaken. Dat heeft o.a. als voordeel dat enerzijds je locatie onthouden wordt en dat je meerdere locaties kan definiëren (bijvoorbeeld je vakantieplaats).

Onder de getoonde kaart vind je de knop “Vernieuw”. Klik op deze knop en wat later kom je terug op het startscherm van Heavens-Above.
In het blokje “Satellieten” vind je het lijntje “Starlink passes for all objects from a launch”.

Klik op dit lijntje en dan krijg je een eerste overzicht. In dit voorbeeld krijg je voorspellingen te zien voor de dag dat je de gegevens raadpleegt, net als voor de meest recent gelanceerde reeks van 60 satellieten. Tussen haakjes, je kan hier ook voorspellingen opvragen voor de passage van het ruimtestation ISS.

Je ziet dat de helderheid ligt rond magnitude 5. Dat wordt op veel plaatsen al moeilijk om met het blote oog te zien. Het getoonde lijstje geeft ook een zichtbaarheid in de ochtenduren. Laat ons dus op zoek gaan naar satellieten die ’s avonds te zien zijn bij een magnitude van ongeveer 3 of minder. Opmerking: Je kan ook een aantal dagen terug gaan in het verleden met behulp van de pijltjes rechts van de zoekperiode.

In bijgevoegd voorbeeld zie je dat op 31 maart op een gegeven moment de satellieten een helderheid hebben van 2,8 à 2,9. Dat is inderdaad mooi helder. Meer zelfs, je ziet dat het hoogste punt van de passage op meer dan 80° hoogte ligt. Dat is dus vrijwel door het zenit. En je ziet ook dat de opeenvolgende satellieten elkaar ongeveer elke 20 à 25 seconden opvolgen.

Waar je moet kijken ? Wel, klik op één van de lijntjes en je krijgt een kaartje te zien met hoe de satelliet over de hemel beweegt. Je krijgt er ook nog de sterrenbeelden en eventueel de planeten bij (in dit geval was Venus aan de hemel te vinden). Je zal merken dat de kaartjes voor de vorige/volgende satellieten van deze groep vrij gelijkaardig zijn.