Lichtende nachtwolken: mini-gidsje voor waarnemers

Wat zijn lichtende nachtwolken?

Lichtende nachtwolken of noctilucent clouds (afgekort: NLC) zijn wolken die zich in het bovenste deel van de atmosfeer bevinden, op een hoogte van 75 à 85 km (in de mesosfeer). Kleine ijsdeeltjes zetten zich af op stofdeeltjes die afkomstig zijn van (micro)meteorieten, vulkaanuitbarstingen of zelfs raketlanceringen. Die ijsdeeltjes worden door de zon beschenen. Door hun grote hoogte worden ze ook ‘s nachts nog door de zon verlicht, terwijl gewone (lagere) wolken donker zijn. NLC vormen zich enkel boven de poolregio’s, gedurende de zomermaanden, van ongeveer eind mei tot begin augustus. 

Interessant om weten is dat lichtende nachtwolken voor het eerst halverwege de 19e eeuw werden gezien. Tot voor een paar jaar was het een eerder zeldzaam verschijnsel. Nu lijkt het erop dat ze frequenter te zien zijn dan ooit tevoren. Dus meer kans om ze waar te nemen!

Hoe kan ik ze waarnemen?

Om NLC waar te nemen, heb je een goed uitzicht op de noordelijke horizon nodig, liefst zelfs van noordwest tot noordoost. Meestal vind je ze laag aan de horizon en heb je dus een vrij zicht nodig. Vaak komen ze niet hoger dan 10° boven de horizon. Bij sommige spectaculaire verschijningen kan dit oplopen tot 40 of 50° hoog, of zelfs meer.

De beste periodes zijn van ongeveer een anderhalf uur tot 2.5 à 3 uur na zonsondergang, of 2.5 à 3 uur voor zonsopkomst, tot het moment dat het te licht wordt. In het midden van de nacht zullen de NLC vaak onzichtbaar worden, tenzij bij erg grote displays.
Soms worden NLC verward met hoge cirruswolken, zeker in de schemering. Het is belangrijk te wachten tot je sterren ziet, dan pas worden NLC zichtbaar. Je herkent ze ook vaak aan hun ‘electrische’ wit-blauwe kleur, en de typische ragfijne structuren. 

Met het blote oog is het een mooi verschijnsel, maar het loont zeker ook de moeite te kijken met een verrekijker, om de fijne structuren en veranderingen te observeren.

Waar kan ik lichtende nachtwolken waarnemen?

Doorgaans kan je NLC zien in de noordelijke helft van Europa. In het begin van het seizoen komen de eerste meldingen vaak uit Denemarken, de Baltische staten, of Schotland -- plaatsen ten noorden van België dus. Na een aantal dagen of weken worden de NLC ook zuidelijker zichtbaar, en dus ook in de Benelux. Bij sommige extreme displays zijn er meldingen uit het zuiden van Europa geweest!

Heel noordelijk gaan heeft overigens geen zin, waar daar zijn in de periode mei-juli de nachten te licht, door de middernachtzon.

De indrukwekkende display van 4 juli 2014 (foto: Didier Van Hellemont)

Hoe lichtende nachtwolken fotograferen?

Heldere displays kunnen tegenwoordig zelfs met de camera van een moderne smartphone worden vastgelegd. Mooie foto’s maak je nog altijd best met een camera die je op statief zet. Je kan opteren voor een groothoeklens om de volledige display te fotograferen, zeker als die zich uitstrekt over een groot deel van de hemel. Een standaardlens is echter ook bruikbaar, en zal beter de fijne details laten zien. Zelfs een telelens is bruikbaar, om de hele fijne details te tonen.

Het is moeilijk om standaardinstellingen mee te geven voor het fotograferen van NLC. Start bij bijvoorbeeld 800 ISO, diafragma (bijna) volledig open, en een belichtingen van een paar seconden. Check dan je histogram en pas de ISO of de belichtingstijd aan. Probeer altijd de belichtingstijd korter dan 5 seconden te houden, om onscherpte door de beweging in de wolken te vermijden. Scherpstellen doe je op een ver object of een ster, eventueel met live view.

Een mooie foto van lichtende nachtwolken bevat ook voorgrondelementen, dat maakt de foto een heel stuk boeiender. Een gebouw, waterpartij, een lege weg, je eigen silhouet… mogelijkheden genoeg! Bij grote displays, die zich uitstrekken over 90° (of vaak nog meer) aan de horizon, kan je zelfs panoramafoto’s maken. Het is ook een zeer dankbaar onderwerp voor time lapse-opnamen. Deze maken de trage, elegante beweging van de wolken mooi zichtbaar.

Voor een heldere display hoef je niet ver te gaan. Deze is op 12 juni 2019 gefotografeerd langs de ring van Antwerpen, aan de Singel. (Foto: Didier Van Hellemont)

Kan je lichtende nachtwolken voorspellen?

Het voorspellen van lichtende nachtwolken staat echt nog in zijn kinderschoenen. Er zijn een aantal radars die de mesosfeer in de gaten houden, maar het is niet eenvoudig hier betrouwbare voorspellingen uit te distilleren. Reflecties op de OSWIN-radar kunnen een goede aanduiding zijn van de kans op NLC. Ook de ‘ daisy ’ van de AIM satelliet geeft indicaties.

Echo's op de OSWIN-radar geven aan dat er een goede kans is op NLC de komende uren.

Via de sociale media (Twitter, Facebook) kan je zien of er ergens al waarnemingen zijn gesignaleerd die avond. Je kan bv. ook webcams raadplegen die zich meer ten oosten bevinden, waar het al wat langer donker is.

Facebook:
● Noctilucent clouds around the world
● Leuchtende Nachtwolken
● Space_Clouds
● Noctilucent Cloud Watch

Twitter:
● twitter.com/NLCalerts
● twitter.com/nlcnet
● twitter.com/space_clouds
● hashtags: #nlc, #nlcnow, #noctilucentclouds, #lichtendenachtwolken

Veel waarnemingsplezier!

Auteur: Didier Van Hellemont
juni 2020